[…]Tra i drammi che aveva dovuto vivere Nanda Pivano c’erano stati l’arresto per avere tradotto “Addio alle armi” di Hemingway, giudicato troppo pacifista e lesivo dell’onore dell’esercito italiano; e la prigione, quando si scoprì il trucco inventato da Pavese per aggirare la censura fascista, consistente in una semplice ma efficace “s” puntata, che trasformò – per i clerico-fascisti di allora – l’Antologia di Spoon River in una potabile “Antologia di S. River”.
Ironia a parte, arresto è arresto e galera è galera, comunque e sempre. Figurarsi in quegli anni bui. Ancora più osceni – arresto e galera – se a subirli è una ragazza di ottima famiglia e ben istruita, con laurea in lettere (tesi sul Moby Dick di Melville) e laurea in filosofia (tesi sull’esistenzialismo, relatore Nicola Abbagnano). “Divenne superproibita l’Antologia di Spoon River in Italia”, ricordò anni dopo Pivano: “Parlava della pace, contro la guerra, contro il capitalismo, contro in generale tutta la carica del convenzionalismo. Era tutto quello che il governo non ci permetteva di pensare… e mi hanno messo in prigione e sono molto contenta di esserci andata”.
E pensare che tutto era nato per sfida, o per scherzo, quando la giovane Nanda chiese al proprio mentore Pavese di spiegarle la differenza tra letteratura inglese e letteratura americana. E per tutta risposta Cesare le mise in mano quel librino di Edgar Lee Masters. Che Nanda aprì a caso, a metà, restando folgorata dai versi: “Mentre la baciavo con l’anima sulle labbra / l’anima d’improvviso mi fuggì”. “Chissà perché questi versi mi mozzarono il fiato”, commentò anni dopo la traduttrice, aggiungendo: “E’ così difficile spiegare le reazioni degli adolescenti…”.
Quella di parlare agli e degli adolescenti, in fondo, è stata la vera vocazione di Fernanda Pivano, dai tempi della galera fascista a quelli della militanza radicale negli anni Settanta, fino alla splendida vecchiaia nel nuovo millennio. E come adolescenti fragili e geniali – adolescenti cresciuti male e in fretta – trattò sempre i “suoi” poeti, dopo che nel 1947, al Gritti di Venezia, Hemingway la redarguì con un “Daughter, questa non me la dovevi fare!”, quando la scoprì completamente astemia.[…] | Fost id-drammi li kellha tgħaddi minnhom Nanda Pivano kien hemm l-arrest talli ttraduċiet “Addiju għall-Armi” ta’ Hemingway, meqjus paċifist wisq u ta’ ħsara għall-armata Taljana; u l-priġunerija, meta skopriet il-manuvra ivventata minn Pavese biex jevita ċ-ċensura faxxista, li kienet tikkonsisti f’sempliċi, iżda effettiva, “S.”, li biddlet – għall-kleru-faxxist ta’ dak iż-żmien – l-Antoloġija ta’ Spoon River fl-aktar aċċcetabbli “Antoloġija ta’ S. River”. Inħallu l-ironija apparti, arrest huwa arrest u ħabs huwa ħabs, dejjem u kullumkien. Aħseb u ara f’dawk iż-żmienijiet koroh. U iktar oxxeni – arrest u ħabs – jekk tbatihom kellha tkun tfajla edukata u ta’ familja tajba, gradwata fil-letteratura (teżi fuq Moby Dick ta’ Melville) u fil-filosofija (teżi fq l-eżistenzialiżmu, taħt is-superviżjoni ta’ Nicola Abbagnano). L-Antoloġija ta’ Spoon River ġiet ipprojbita għal kollox fl-Italia”, fakkret snin wara Pivano. “Kienet tittratta l-paċi, kontra l-gwerra, kontra l-kapitaliżmu, u ġeneralment kull ma kellu x’jaqsam mal-konvenzionaliżmu. Kien dak kollu li l-gvern ma kienx iħallina naħsbu.... u xeħtuni l-ħabs u ninsab kuntenta ħafna li kont mort il-ħabs”. U meta taħseb li kollox beda bi sfida, jew bħala ċajta, meta ż-żagħżugħa Nanda talbet lil Pavese jispjegalha d-differenza bejn il-letteratura Ingliża u dik Amerikana. U bħala risposto Cesare ta f‘idejha dak il-librett ta’ Edgar Lee Masters. Nanda fethitu bl-addoċċ u f’nofsu baqgħet milquta bil-versi: “Waqt li bistha b’ruħi kollha fuq xuftejha/ruħi ħarġet f’daqqa” “Min jaf għaliex dawn il-versi qatgħuli nifsi” qalet it-traduttrici snin war, u żiedet: “Huwa diffiċli ħafna tispjega ir-reazzjonijiet tal-addolexxenti”. Il vera vokazzjoni ta’ Ferdinanda Pivano, wara kollox, kienet li titkellem ma u dwar l-addolexxenti, miż-żminijiet tal habs faxxist sa dawk tal-militanza radicali tas-snin sebgħin, u sax-xjuħija sbejħa tagħha fil-millenju l-ġdid. U bħala adolexxenti fraġli u brillanti – adolexxenti li żviluppaw ħażin u malajr – dejjem qiset il-poeti “tagħha”, wara li fl-1947, fil-Palazzo Gritti ta’ Venezia Hemingway ċanfarha u qalilha “Binti, din ma missekx għamiltlhieli” meta skopra li ma kinetx tixrob alkoħol. |