[…]Tra i drammi che aveva dovuto vivere Nanda Pivano c’erano stati l’arresto per avere tradotto “Addio alle armi” di Hemingway, giudicato troppo pacifista e lesivo dell’onore dell’esercito italiano; e la prigione, quando si scoprì il trucco inventato da Pavese per aggirare la censura fascista, consistente in una semplice ma efficace “s” puntata, che trasformò – per i clerico-fascisti di allora – l’Antologia di Spoon River in una potabile “Antologia di S. River”.
Ironia a parte, arresto è arresto e galera è galera, comunque e sempre. Figurarsi in quegli anni bui. Ancora più osceni – arresto e galera – se a subirli è una ragazza di ottima famiglia e ben istruita, con laurea in lettere (tesi sul Moby Dick di Melville) e laurea in filosofia (tesi sull’esistenzialismo, relatore Nicola Abbagnano). “Divenne superproibita l’Antologia di Spoon River in Italia”, ricordò anni dopo Pivano: “Parlava della pace, contro la guerra, contro il capitalismo, contro in generale tutta la carica del convenzionalismo. Era tutto quello che il governo non ci permetteva di pensare… e mi hanno messo in prigione e sono molto contenta di esserci andata”.
E pensare che tutto era nato per sfida, o per scherzo, quando la giovane Nanda chiese al proprio mentore Pavese di spiegarle la differenza tra letteratura inglese e letteratura americana. E per tutta risposta Cesare le mise in mano quel librino di Edgar Lee Masters. Che Nanda aprì a caso, a metà, restando folgorata dai versi: “Mentre la baciavo con l’anima sulle labbra / l’anima d’improvviso mi fuggì”. “Chissà perché questi versi mi mozzarono il fiato”, commentò anni dopo la traduttrice, aggiungendo: “E’ così difficile spiegare le reazioni degli adolescenti…”.
Quella di parlare agli e degli adolescenti, in fondo, è stata la vera vocazione di Fernanda Pivano, dai tempi della galera fascista a quelli della militanza radicale negli anni Settanta, fino alla splendida vecchiaia nel nuovo millennio. E come adolescenti fragili e geniali – adolescenti cresciuti male e in fretta – trattò sempre i “suoi” poeti, dopo che nel 1947, al Gritti di Venezia, Hemingway la redarguì con un “Daughter, questa non me la dovevi fare!”, quando la scoprì completamente astemia.[…] | […] Enkele drama’s die Nanda Pivano beleefde, waren de arrestatie voor het vertalen van ‘Afscheid van de wapenen’ van Hemingway, dat als te pacifistisch en te schadelijk voor de eer van het Italiaanse leger werd beschouwd, en de gevangenis toen het trucje ontdekt werd dat Pavese had uitgevonden om de fascistische censuur te omzeilen. Het was een eenvoudige maar efficiënte ‘s’ met een punt die - voor de fascistische ambtenaren van toen – de anthologie van Spoon River in een verteerbare “Anthologie van S. River” veranderde. Als we de ironie buiten beschouwing laten, is een arrestatie toch nog altijd een arrestatie en de gevangenis de gevangenis. Stel je dat even voor in die donkere jaren. De arrestatie en gevangenis worden nog obscener als degene die het ondergaat een meisje uit een van de beste families is, hoog opgeleid, met een graad in literatuur (proefschrift over Moby Dick van Melville) en een graad in filosofie (proefschrift over het existentialisme, promotor Nicola Abbagnano). “De Anthologie van Spoon river werd streng verboden in Italië”, herinnert Pivano zich jaren later: “Het ging over vrede, het was tegen de oorlog, tegen het kapitalisme, in het algemeen tegen de hele last van het conventionalisme. Het was alles waar de regering niet aan durfde denken … en ze hebben me in de gevangenis gestopt en ik ben heel blij dat ik gegaan ben”. En dan te bedenken dat het allemaal begonnen was als een uitdaging, of een grapje, toen de jonge Nanda aan haar mentor Pavese vroeg om het verschil tussen de Engelse en de Amerikaanse literatuur uit te leggen. Als enig antwoord gaf Cesare haar het boekje van Edgar Lee Masters. Dat Nanda thuis toevallig halverwege opensloeg, en aan de grond genageld stond door de regels: “Toen ik haar met mijn ziel op mijn lippen kuste / sloeg die ziel onverwachts op de vlucht”. “Wie weet waarom die verzen mij de adem benamen”, vertelt de vertaalster jaren nadien en voegt eraan toe: “Het is zo moeilijk om de reacties van tieners uit te leggen …”. Over en tegen tieners praten was eigenlijk de echte roeping van Fernada Pivano, van de tijd in de fascistische gevangenis tot die van de radicale strijdbaarheid in de jaren zeventig, en de heerlijke ouderdom in het nieuwe millennium. En als fragiele en geniale tieners – tieners die slecht en haastig zijn opgegroeid – behandelde ze altijd “haar” dichters, nadat Hemingway haar in 1947 in het Gritti in Venetië aansprak met “Daughter, dat had je niet moeten doen!” toen hij ontdekte dat ze geheelonthouder was. […] |